Mijn opa is afgelopen week gestorven. 92 jaar. ‘Een mooie leeftijd’. Hij heeft niet alleen een lang, maar ook een rijk leven gehad. Hij laat een vrouw en tientallen kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen achter. Mijn opa was veel ouder dan de door CBS gestelde gemiddelde levensverwachting: mannen worden gemiddeld 79,7 jaar. En die gemiddelde levensverwachting heeft wat mij betreft een nogal oneerlijke kant. Voor elke 90-plusser sterft er namelijk een 70-minner. Mijn vader. De leeftijd waarop mijn vader stierf en de leeftijd waarop mijn opa stierf, vormen cru genoeg gemiddeld de door CBS gestelde levensverwachting.
‘Had ik gewild dat mijn vader langer leefde en mijn opa eerder stierf?’ Die vraag kwam in mij op. Ik schreef in mijn blog ‘normaal gesproken’ dat we aantal lastige normen en overtuigingen hebben rondom dood en sterven. Eén daarvan is de norm dat de dood volgt op het ouder worden. Lastig aan deze norm is dat we door de hoge levensverwachting weinig te maken krijgen met sterven. Wat we niet kennen, begrijpen we niet goed en daarom kunnen we ons moeilijk inleven in het rouwproces van een ander.
De dood volgt op het ouder worden. De norm op zich niet vreemd, sterker nog: in mijn ideale wereld sterft iedereen op het moment dat zowel lichaam en geest daar klaar voor zijn. Ik geloof dat dit bij mijn opa het geval was. Hij had niet eerder hoeven sterven. Mijn vader had wél langer moeten leven, zijn lichaam en geest werden gedwongen om klaar te zijn voor de dood. Terwijl mijn kinderen wél mijn opa hebben gezien, hebben ze nooit genoten van de manier waarop hun opa ‘In de maneschijn’ zong. Het leven van mijn vader was nog niet voltooid. En dat vind ik oneerlijk.
Waar berusting past in een rouwproces bij iemand die sterft als gevolg van ouderdom, geloof ik dat gevoelens van oneerlijkheid passen in het rouwproces bij iemand die te jong sterft. Oneerlijk, omdat je nog zoveel dingen samen had willen doen. Oneerlijk, omdat iemand geen onderdeel meer is van herinneringen die je nu maakt. Oneerlijk, omdat er nog zoveel mijlpalen zouden komen die nu alleen maar pijn doen. Oneerlijk, omdat iemand zo jong was, dat lichaam en/of geest nog niet toe waren aan het einde. Oneerlijk, omdat het sterfproces zo anders liep. Oneerlijk. Het hoort bij het leven én bij de dood.