Tijdens jullie laatste gesprek had je ruzie. Je hebt elkaar geen kus gegeven bij vertrek. De familie bestaat uit twee kampen. Ruzies komen overal voor, maar ze worden ze niet altijd uitgesproken. En dat is jammer, omdat de ruzie niet eindigt na iemands dood. Sterker nog, het wordt een onderdeel van jouw rouwproces en dat proces wordt er een tikkeltje lastiger van. Een ruzie op zich kan namelijk al een rouwproces veroorzaken.
Een ‘normaal’ rouwproces is intensief. Je hebt vier rouwtaken te doorlopen die niet in een paar dagen afgewerkt zijn. Je moet de werkelijkheid van het verlies onder ogen zien. Je krijgt een berg pijn te verduren. Je moet je aanpassen aan de omgeving zonder hem of haar. Je moet je thuis voelen in die nieuwe omgeving. Het kost mentaal en fysiek zoveel energie dat je er moe van wordt, wekenlang. Als het niet maanden of jaren is. Komt daar een onuitgesproken ruzie bij dan blijft die de rest van je leven aan je knagen óf hij levert je een bak extra werk op tijdens je rouwproces, met name bij de tweede taak. In het ergste geval stagneert je rouwproces.
Net als dat de dood de relatie niet beëindigt (iemand blijft je partner, (groot)vader, (groot)moeder, zoon, dochter, broer, zus of beste vriend(in)), zo is ook de ruzie niet beëindigt als iemand sterft. Het moeilijke is dat het een onderdeel blijft in je rouwproces, omdat je gedane zaken niet meer kunt keren. Mooie herinneringen worden overschaduwd door negatieve gedachten, schaamte of schuldgevoelens. En de pijn kan intens zijn, omdat je door een dubbel rouwproces gaat: rouw over het verlies dat voortkomt uit de ruzie én rouw over het verlies door de dood van hem of haar*.
Ik geloof dat het voor onszelf en voor de wereld belangrijk is dat ruzies (op tijd) uitgesproken worden. Spreken kan niet zonder luisteren; de ander echt horen. Ik geloof niet alleen dat de wereld mooier wordt als iedereen goed kan luisteren naar mensen in rouw. Ik geloof ook dat de wereld een stuk mooier wordt als iedereen echt kan luisteren naar iemand met wie hij of zij ruzie of onenigheid heeft. Op naar een mooiere wereld!
*Methoden die helend werken als een onuitgesproken ruzie je rouwproces stagneert of bemoeilijkt zijn gericht op schrijven of benoemen. Schrijf bijvoorbeeld een brief aan de overledene (en stop hem in de kist of urn als dat nog kan), spreek uit wat op je hart ligt tegen het opgebaarde lichaam óf tegen een lege stoel die je thuis tegenover je plaatst. Visualiseer dat iemand daarop zit en vertel wat je echt wil zeggen.
